نوع شناسی نهاد آموزش ؛ اولین گام سیاستگذاری آموزش عالی

در نوشته حاضر با روشن سازی منظور خود از نهاد، برنامه و مورد آموزشی ، دست به نوع شناسی موارد آموزش زده ایم.  دراین نوع شناسی تفکیک بین ستادی و صفی بودن مورد آموزشی و همچنین تفکیک بین آموزش محور یا پژوهش محور بودن آنها مبنای نوع شناسی قرار گرفته است. این نوع شناسی به ما کمک می کند که بتوانیl کارکرد ها و نقش های هریک از نهاد های آموزشی کشور را بهتر درک کنیم و در سیاستگذاری روابط فیما بین آنها موفق تر عمل کنیم. 

چیستی نهاد، برنامه و مورد    

مفهوم نهاد دارای دو بعد مادی(عینی) و معنوی (ذهنی) متصور است که بعد اول به مکان و بستری خاصی اشاره می کند که برای هدفی ساخته شده است مانند مدرسه، بنگاه اقتصادی و غیره و بعد ذهنی به هنجارهاو قواعده پذیرفته شده ی اجتماعی اشاره دارد. (قلی پور، 1384، ص 18)دراین نوشته منظور ما از نهاد، بعد عینی آن است. در فضای آموزشی نهاد ها شامل مواردی چون دانشگاه، مدرسه، حوزه علمیه، مرکز تحقیقات و...می گردد. 

برنامه یک طرح کلی است که در آن افراد، محصولات، قوانین و سیاست ها در آن به صورت در هم تنیده و تاحدودی غیر قابل تفکیک، حضور دارند و برای تحقق هدف عینی ایجاد می شوند (alkin,2011,p:60). لذا مهم ترین عناصر یک برنامه عبارت اند از:      
اشخاص(personal): کسانی کارگردان و عامل اصلی یک برنامه تلقی می گردند. 
محصولات (product):خروجی ها و ره آورد های یک برنامه را محصولات و برون داد آن می گویند. 
خط مشی ها(policy): قوانین و رویه هایی که در یک برنامه مشاهده می شود، را خط مشی می گویند. 

مورد(case) لفظ مطلقی است که به یک موقعیت زمانی ومکانی خاص گفته می شود. لکن در این نوشته، منظور از مورد(case) همان برنامه / نهاد آموزشی است. 

 چیستی نهاد/برنامه آموزشی

لغت آموزش(education) اشاره دارد به فرایند تعلیم و تعلیم در یک نهاد علمی مانند دانشگاه، مدرسه و غیره. در تعریف دیگر آموزش درگیر کردن یک نهاد یا افراد با تعلیم است. (Longman dictionry) دو نکته اساسی در آموزش آن است که اولا آموزش کاملا ناظر به مخاطب انسانی است وثانیا آموزش دارای سه بعد بینشی، گرایشی و رفتاری است. بنابراین برنامه/نهاد آموزشی محلی است که هدف آن انتقال مخاطب از وضع موجود الف به وضع مطلوب ب در یک موضوع یا مهارت خاص در سه بعد بینش، گرایشی و رفتار است. 

                

انواع نهاد/برنامه آموزشی

نهاد ها و برنامه های (مورد ها) آموزشی از حیث غرض اعتبار به دو نوع تقسیم می شوند. بعضی از نهاد ها اولا و بالذات برای آموزش اعتبار و ساخته شده اند، این موارد را نهاد های ذاتا آموزشی(آموزش محور) می نامیم. برای مثال مهد کودک، مدرسه، مکتبخانه، دانشگاه، موسسات آموزشی، موسسات فرهنگی تربیتی و...از جمله ی این نوع موارد آموزشی هستند. در طرف مقابل  بعضی از مورد ها را داریم که وضع اولی آنها برای آموزش نبوده است ولی جنبه ی آموزشی برجسته ای برای اعضای خود یا جریان آموزشی کشور دارند. این نوع مورد ها را مورد های عارضا آموزشی(پژوهش محور) می نامیم. برای مثال مراکز تحقیقات، پارک های علم و فناوری، پژوهشکده ها، مراکز مطالعاتی، آزمایشگاه های مختلف و...از جمله این موارد هستند. 

نهاد ها و برنامه ها(موارد) از حیث نوع فعالیت نیز به دو دسته تقسیم می گردند. اگر نوع فعالیت آنها به طور مستقیم به آموزش بپردازد و به معنی دقیقتر با مخاطب انسانی آموزش پذیر سروکار داشته باشد، این نهاد/برنامه آموزشی، "نهاد/برنامه صفی آموزش" خوانده می شود. برای مثال یک دوره مطالعاتی مشخص یا یک موسسه آموزشی یا مرکز آموزش های ضمن خدمت از جمله این موارد خواهد بود. اما اگر نوع فعالیت آنها به طور غیر مستقیم به آموزش بپردازد و به معنی دقیق تر از فعالیت های آموزشی نهاد/برنامه صفی آموزش حمایت و پشتیبانی کند، "نهاد/برنامه ستادی آموزش" نامیده می گردد. اگر این ستاد ها از نهاد های صفی آموزش حمایت علمی داشته باشند، ستاد های پژوهش محور می شوند و اگر حمایت های قانونی و اداری، مالی ( انواع حمایت های غیر علمی) داشته باشند، ستاد های وظیفه محور خوانده می شوند. برای مثال شورای های عالی علمی و فرهنگی مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی ویا شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری(عتف) و یا موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی و... جزء نهاد/برنامه ستادی آموزش خوانده می شوند.