اهمیت یادگیری نظریه اعتباریات در تحول در علوم انسانی

تقریبا تمام کسانی که در مسیر تحول در علوم انسانی مقدار گام برداشته باشند می دانند که اولین کسی که نظریه اعتباریات را به صورت کلاسیک و مجزا مورد تامل و پژوهش خود قرار داده است، حضرت آیت الله علامه محمد حسین طباطبایی ^{رحمه الله علیه} بوده اند. نظر نگارنده آن است که نقطه ی عزیمت حرکت هماهنگ و جبهه ای در باب تحول در علوم انسانی برخلاف زعم بسیاری از عزیزان این عرصه تولید نظریه واحد علم دینی و علوم انسانی اسلامی نیست؛ چه اینکه چیزی که قرار است در ادامه حیات اسلام تولید شود، انتظار نظر واحد و کاملا هماهنگ قدری غیر منطقی به نظر می رسد؛ لذا این نقطه عزیمت در هماهنگی هرچه بیشتر در فهم هماهنگ از ابعاد و مبانی اعتبار سازی انسان ممکن است. از این رو آموزش نظریه اعتباریات یک هماهنگی شکلی در تولید علوم انسانی ایجاد می کند که اولا برخاسته از سنت فکری اسلامی خودماست و ثانیا  مسیر غایتمندی انسان به سمت هدف نهایی خلقتش، قرب الهی، را هموار می کند. در مورد ظرفیت های این نظریه حرف های بسیار خوبی بیان شده است که در زیر مروری بر فهرست این ظرفیت ها خواهیم داشت. این احصاء کامل نیست لکن راهنمای خوبی برای آشنایی با ظرفیت های نظریه اعتباریات خواهد بود.

اما چرا باید ظرفیت شناسی کرد؟

1-براساس نظریه اعتباریات انسان زمانی به سمت هدفی گام بر می دارد که آن هدف را به اعتبار ذهنی جزئی از من خود یا متعلق من خود به حساب آورده باشد. برای همین اولین دلیل لزوم آشنایی با ظرفیت های نظریه اعتباریات، مشاهده و تعریف مسائل رشته و موضوع تخصصی خود در قامت نظریه اعتباریات است. برای مثال شخصی روی مساله آموزش فعالیت دارد؛ اگر بداند که یادگیری انسان که یکی از مسائل اصلی این عرصه است در پرتو نظریه اعتباریات قابل تعریف و پیگیری است، بسیار مشتاق تر است که این نظریه را مطالعه و دنبال کند.

2-اصلی عقلانی است که استفاده از هر شی ای متاخر بر شناخت آن است. در نظریه اعتبار، این اصل با عنوان اعتبار متابعت از علم بیان می گردد. براساس همین اصل عقلانی مطالعه ظرفیت های نظریه اعتباریات باعث می گردد که خوانندگان و محققان در رشته های مختلف هم بهتر این نظریه را بخوانند و هم اینکه انتظارات خویش را از مطالعه ی آن تنظیم کنند؛ چه اینکه هم افراط و هم در تفریط در ظرفیت شناسی نظریه اعتباریات خسارت بار خواهد بود.

3- براساس نگاه علامه طباطبایی رحمه الله علیه جامعه اصالت دارد. این قضیه نظام اعتبار سازی انسانی را بسیار پیچیده و متکامل کرده است. برهمین اساس گفتمان سازی و ایجاد جامعه علمی حول یک نظریه به عنوان یک اصل پذیرفته شده در حرکت اجتماعی ما تلقی می گردد. لذا سومین فایده آشنایی با ظرفیت های نظریه اعتباریات آن است که می تواند زمینه را برای گفتمان سازی این نظریه فراهم کند.

                                         

ظرفیت اول؛, تکمیل طرح فلسفی حرکت انسان به سمت کمال

طرح فلسفی حرکت انسان به سمت کمال که با اسفار اربعه شناخته شده است، انسان فی الدنیا و در واقع انسان فی الاعتباریات را در نظر نگرفته بود، علامه طباطبایی رحمه الله علیه در مکتوبات خود این نکته را وارد کرده و نظام تحلیل خود را برهمین اساس بناکرده است. منابع پیشنهادی در زیر بیان شده اند.

منابع پیشنهادی؛

-کتاب "جامعه شناسی متعالیه"نویسنده؛ ابراهیم خانی

- مقاله"مقدمه ای بر فهم نظریه ی اعتباریات در بستر ریشه های نظری و ادوار حیات

علمی علامه طباطبایی رحمه الله علیه"نویسند گان؛ دکترمرتضی جوانعلی آذر، حجت الاسلام حسین سوزنچی، دکترحسن دانایی فر

ظرفیت دوم: وحدت بین حقیقت و اعتبار

            وحدت بین حقیقت  واعتبار یا هست ها و باید ها یا دانش و ارزش و.... عباراتی است که درباره این نقیصه ی سهمناک در نظام معرفتی غربی خبر می دهد و عده ای روشنفکران لیبرال سعی در ترویج این افکار بدون کنکاش درستی یا نادرستی آن و آگاهی از گستره تخریبی آن کرده اند.  علامه طباطبایی به طور واضحی این مساله مد نظر قرار داده است و براساس فلسفه اسلامی نظریه اعتباراتی ارائه داده است که درواقع هدف آن وحدت بین حقیقت و اعتبار است. وحدتی که مهم ترین عامل و زمینه برای تولید علوم انسانی اسلامی و مبارزه علمی با مبانی علوم غربی است.

منابع پیشنهادی؛مقاله 6 اصول فلسفه و روش رئالیسم

ظرفیت سوم: فهم کنش انسان

مهم ترین سوال علوم انسانی و اجتماعی آن است که انسان چگونه به انجام عملی وا داشته می شود سوالی که تحت عنوان "فلسفه یا نظریه کنش"(action theory) مطرح می گردد. نظریه اعتباریات با قبول اینکه کنش انسانی براساس علم و اراده(اختیار) او به ظهور می رسد، سعی دارد که ابعاد شناختی و گرایشی این بحث عظیم را روشن نماید. از این رو این نظریه و مطالعات بعدی و مکملی که اطراف آن توسط اندیشمندان بومی انجام می گیرد می تواند تا حد زیاد زمینه را برای رسیدن به نظریات بومی مدل سازی کنش انسانی و حتی نظریات اسلامی آن سوق دهد.

منبع؛رساله منامات و نبوات علامه طباطبایی با شرح حاج آقا رحیقی یا استاد سپهری