معرفی کتاب؛ علم و تمدن در اسلام

سهم تمدن اسلامی در تاریخ علم موضوعی است که همیشه علاقه مندان و متخصصان تاریخ علم و اسلام شناسی را به خود مشغول داشته است. دکتر سید حسین نصر، اسلام شناس پر آوازه ایرانی، جزو سلسله کتاب های تاریخ علم، علم و تمدن در اسلام را به نگارش درآورد تا بدین نیاز پاسخی گفته باشد.

این کتاب که توسط احمد آرام ترجمه شده است، از نثر روان و شیوا و مضامینی آشنا برای رده های مختلف مخاطبان برخوردار است. 

در فصل اول کتاب به چهره های جهانی علوم انسانی مانندجابرابن حیان، یعقوب کندی تا شیخ بهاء الدین عاملی پرداخته است. در فصل دوم که به نظر مهم ترین و زیباترین فصل کتاب است، شالوده دستگاه تعلیم و نظام تربیتی در تمدن اسلامی را از زمان پیامبر تا همین اواخر توضیح می دهد. در فصل های سوم تا دوازدهم به ترتیب به موضوعاتی چون جهانی شناسی، هیات، جغرافیا، تاریخ طبیعی ، فیزیک، ریاضیات، علوم نجوم، پزشکی ، علوم انسانی، سنت کیمیائی، فلسفه ، کلام و عرفان می پردازد. 

                                                             

درفصل دوم از لحاظ آموزش مهم ترین فصل کتاب است موضوعات زیر و نکات آن واقعا مورد توجه است. 

1-طبقه بندی علوم طرحی برای وحدت علوم بوده است که در تمدن اسلامی شروع این قصه با معلم ثانی حکیم فارابی بوده است. 

2-در باره طبقه بندی علوم دیگران نیز کارهای بسیار خوبی انجام داده اند مانند مفتاح السعاده یا موضوعات علوم طاشکبری زاده یا نفائس الفنون و کشف الظنون حاجی خلیفه 

3-اولین سازمان تعلیمی مسجد بوده است ولی بعد ها مکتب خانه که همان اطراف مسجد ساخته می شده است این کار را برعهده داشته است. 

4-در آموزش تمدن اسلامی شاکله اولیه خیلی مهم بوده است و به این نکته توجه بسیاری می شده است و اغلب نیز شاکله قرآنی را بهترین مبنا برای شروع یادگیری علم می دانستند و طلبه علم از قرآن و مباحث اطراف آن شروع می کرده است. حتی یادگیری الف با و خواندن و نوشتن و...در راستای یادگیری قرآن صورت می گرفت. 

5-به غیر مکتب، درجات بالاتر تعلیم توسط محلی به نام مجلس صورت می گرفت که در راس آن حکیمی کامل به تدریس می پرداخت. این حالت تا قرن چهارم ادامه داشت. بعد از آن سازمان های عالی تعلیمی در مصر و در ایران توسط خواجه نظام الملک با تاسیس نظامیه رونق گرفتند.  

6-محتوای آموزش براساس یک تئوری آموزش بوده است، و سیری نسبتا از علوم نیمه مجرد شروع شده(مانند عدد و حساب) به علوم مادی (علوم طبیعی و تجربی)و سپس به علوم مجرد عالی (فلسفه اولی و منطق) می رسد. مسلما فهم و تکمیل این سیر بسیار مغتنم و ارزشمند خواهد بود.