شاخص ها و آمار های جدید علم و فناری ایران توسط آنکتاد

کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل (UNCTAD: United Nations Conference on Trade and Development) که به اختصار آنکتاد نامیده می‌شود درسال ۱۹۶۴ میلادی با هدف یک پارچگی کشورهای در حال توسعه با اقتصاد جهانی تأسیس شد.گزارش زیر از کنفرانس آنکتاد ارائه شده است و شاخص های زیر برای آن مهم بوده است. 
1-تعداد ثبت نام کنندگان آموزش عالی 
2-تعداد شرکت های دانش بنیان 
3-نسبت دانشجویان دختر به پسر 
4-تعداد پارک های علم و فناوری 
5-میزان صادرات دانش بنیان 
6-شغل های ایجاد شده از طریق توسعه پارک های علم و فناوری

7-رتبه انتشارات علمی در جهان 

نوع شناسی نهاد آموزش ؛ اولین گام سیاستگذاری آموزش عالی

در نوشته حاضر با روشن سازی منظور خود از نهاد، برنامه و مورد آموزشی ، دست به نوع شناسی موارد آموزش زده ایم.  دراین نوع شناسی تفکیک بین ستادی و صفی بودن مورد آموزشی و همچنین تفکیک بین آموزش محور یا پژوهش محور بودن آنها مبنای نوع شناسی قرار گرفته است. این نوع شناسی به ما کمک می کند که بتوانیl کارکرد ها و نقش های هریک از نهاد های آموزشی کشور را بهتر درک کنیم و در سیاستگذاری روابط فیما بین آنها موفق تر عمل کنیم. 

چیستی نهاد، برنامه و مورد    

مفهوم نهاد دارای دو بعد مادی(عینی) و معنوی (ذهنی) متصور است که بعد اول به مکان و بستری خاصی اشاره می کند که برای هدفی ساخته شده است مانند مدرسه، بنگاه اقتصادی و غیره و بعد ذهنی به هنجارهاو قواعده پذیرفته شده ی اجتماعی اشاره دارد. (قلی پور، 1384، ص 18)دراین نوشته منظور ما از نهاد، بعد عینی آن است. در فضای آموزشی نهاد ها شامل مواردی چون دانشگاه، مدرسه، حوزه علمیه، مرکز تحقیقات و...می گردد. 

برنامه یک طرح کلی است که در آن افراد، محصولات، قوانین و سیاست ها در آن به صورت در هم تنیده و تاحدودی غیر قابل تفکیک، حضور دارند و برای تحقق هدف عینی ایجاد می شوند (alkin,2011,p:60). لذا مهم ترین عناصر یک برنامه عبارت اند از:      
اشخاص(personal): کسانی کارگردان و عامل اصلی یک برنامه تلقی می گردند. 
محصولات (product):خروجی ها و ره آورد های یک برنامه را محصولات و برون داد آن می گویند. 
خط مشی ها(policy): قوانین و رویه هایی که در یک برنامه مشاهده می شود، را خط مشی می گویند. 

مورد(case) لفظ مطلقی است که به یک موقعیت زمانی ومکانی خاص گفته می شود. لکن در این نوشته، منظور از مورد(case) همان برنامه / نهاد آموزشی است. 

 چیستی نهاد/برنامه آموزشی

لغت آموزش(education) اشاره دارد به فرایند تعلیم و تعلیم در یک نهاد علمی مانند دانشگاه، مدرسه و غیره. در تعریف دیگر آموزش درگیر کردن یک نهاد یا افراد با تعلیم است. (Longman dictionry) دو نکته اساسی در آموزش آن است که اولا آموزش کاملا ناظر به مخاطب انسانی است وثانیا آموزش دارای سه بعد بینشی، گرایشی و رفتاری است. بنابراین برنامه/نهاد آموزشی محلی است که هدف آن انتقال مخاطب از وضع موجود الف به وضع مطلوب ب در یک موضوع یا مهارت خاص در سه بعد بینش، گرایشی و رفتار است. 

                

انواع نهاد/برنامه آموزشی

برنامه ریزی درسی در پارادایم اسلامی و غربی

برنامه ریزی درسی یک موضوع بسیار مهم آموزشی در سطوح مختلف است.  دراینجا برنامه ریزی درسی از دو منظر پارادایم غربی و اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است. در این متن ابتدا آموزش در پارادایم غربی بیان شده است که شامل چیستی آموزش، الگوی برنامه ریزی درسی، عناصر برنامه درسی می گردد.  و سپس با نگاهی اسلامی به برنامه درسی نگاه شده است. 

آموزش در پارادایم غربی 

آموزش چیست؟

آموزش یک فرایندی است که طی آن مخاطبی انسانی در سه حوزه زیر تغیر رو به جلویی را طی می کند.  مهم ترین حوزه همان رفتار است چون تغییر رفتار نشانه ی بسیار خوبی برای تغییر بینش و گرایش است. البته این به شرطی است که شرایط فاعل بالقصد موجود باشد.

1-    بینش[1]

2-    گرایش

3-    رفتار

برنامه ریزی درسی شامل دو بخش اصلی است. 1-الگوی برنامه ریزی درسی 2-عناصر برنامه ریزی درسی

1-   الگوی برنامه ریزی:

نوع نگاه و منطق محوری برنامه ریزی را مشخص می کند. مهم ترین الگو هابرنامه ریزی درسی  شامل سه الگوی زیر است.

§        الگوی موضوع محور: یک موضوع مشخص و با یک روال مشخص شده از قبل به فراگیران ارائه می گردد.

§        الگوی فراگیر محور: دراین الگو آموزش انفرادی تر است و بر نیازها و ویژگی های فراگیران توجه می گردد.

§        الگوی جامعه محور: طبق نیاز های زندگی اجتماعی و با هدف تربیت کسانی که بتوانند مسائل اجتماعی را حل کنند، برنامه ی درسی تنظیم می گردد.

2-   عناصر برنامه درسی:

1.      هدف: چه تغییراتی(با تاکید بر بعد رفتار) قرار است برای فراگیرندگان ایجاد شود؟

2.      بعد محتوایی : حقایق، مفاهیم، اصول، نظریه ها و... که قرار است آموزش داده شود، چیستند؟

3.      راهبردهای یاددهی – یادگیری: با چه شیوه و روشی باید محتوا را آموزش داد؟

4.      منابع و مواد: منابع درسی شامل کتاب، فیلم، داستان و...چه ها هستند؟

5.      فعالیت های یادگیری فراگیران: چه فعالیت ها و تکالیفی متوجه فراگیران است؟

6.      زمان: این آموزش در چه مقطع زمانی انجام می گیرد؟

7.        مکان وفضای آموزش: چه امکانات آموزشی لازم داریم که متناسب با محتوا و روش و ویژگی های فراگیران

باشد.

8.      گروه بندی فراگیران: گروه های علمی داخل برنامه به چه نحوی انتخاب و راهبری می شوند؟

9.      ارزشیابی: بعد از اجرای برنامه ملاحظه می کنیم که آیا 8 بعد دیگر بخصوص بعد اهداف و نیاز ها متحقق شد یا خیر؟ چرا؟

---

[1] - معمولا ما در مسیر طراحی نظام آموزشی در بعد محتوایی و مرحله بینش توقف می کنیم 

 پاردایم اسلامی آموزش؛

برنامه ریزی درسی به معنای برنامه ریزی از بیرون برای آن چیزی که انسان باید یاد بگیرد در پارادایم اسلامی معنا ندارد بلکه انسان ، استاتید او، علوم موجود، نگاه نافعیت بلند مدت علم برنامه درسی را شکل می دهد. مسئولیت برنامه ریزی درسی با خود انسان است ولی این به معنی نادیده گرفتن تجربه ی برنامه ای سایر افراد و مشورت با اساتید و...نیست بلکه آنها معد هستند.

فلاند الگویی ممتاز در تعلیم و تربیت

نظام آموزش فلاند بعد از تغییر نگاه جمعی به تعلیم و تربیت طی چند دهه ی اخیر یک مسیر متفاوتی را طی کرده است. مسیری که باعث شده که فلاند بهشت تعلیم و تربیت جهان خوانده شود و دانش آموزان فلاندی سرآمد دانش آموزان در آزمون های جهانی شود. دانش آموزان این کشور برای مثال در آزمون PISA سرآمد جهان هستند و نمرات آنها در ریاضی، مهارت خواندن و علوم در صدر جداول قرار دارد. اما جالب است که بدانیم نظام آموزشی فنلاند تفاوت عمده ای نسبت به کشورهای بعد از خود در رده بندی جهان از جمله کره جنوبی و چین دارد.
برآنیم در این نوشته مهم ترین نکات نظام آموزش فلاند را از نظر بگذرانیم و از آن نسبت به سیستم آموزشی کشور خودمان درس بگیریم. این نکات در پنج بخش به ترتیب مدرسه، معلم، دانش آموز، محتوای آموزش، روش آموزش تقدیم می گردد. 

نکات نسبت به ساختار مدرسه 

در سیستم آموزشی فلاند مدرسه خانه دوم بچه هاست. این تنها یک شعار نیست بلکه فضای باز و بزرگ دویدن و بازی کردن، آزادی پذیرایی در رستوران(سلف سرویس)، دلسوزی معلمان، گوشه هایی برای صحبت خودمانی از جمله ویژگی های کالبد و ساختار مدارس فلاند است. چیزی که در مدارس ایران به صورت بسیار ناقص دیده می شود و البته نمونه ها نیز دریک سطح نیستند. اما شاخصه ی اصلی این بخش این است که فرد باید احساس خانه دوم را نسبت به مدرسه داشته باشد، هم از حیث آزادی عمل، وهم از حیث صفا و صمیمیت روابط. 

نکات نسبت به معلم و معلمی

سیستم آموزشی یک نظام کامل است. اگر مدرسه خانه ی دوم است پس معلم مادر دوم بچه هاست که محبت و تربیت و علم را به آنها می آموزد. در فلاند معلم شغلی با شانیت بالا محسوب می گردد، به طوری که در حد پزشکی و قضاوت اعتبار دارد. درآمد معلمی خوب و بالاست و تنها 10 درصد از متقضاضیان شغل معلمی موفق به معلم شدن می شوند. این درحالی است که هر معلمی براساس خلاقیت در روش تدریس تشویق می شود و برحقوقش اضافه می گردد. این اعتماد و آزادی عمل برای معلم و ارج نهادن به آن باعث شده است که معلمان حسابی با کارشان انس بگیرند و رضایت و انگیزه داشته باشند. در آموزش و پرورش ایران خلاقیت در تدریس جدی گرفته نمی شود و بیشتر محتوی محور است و ضمنا نظام ارزشیابی و رتبه بندی عملا نتوانسته انگیزه و همت معلمان را برانگیزاند. بگذریم از اینکه نسبت به ورودی های سیستم معلمی مثل کشور فلاند دقت و سخت گیری نمی شود و از لحاظ ملاک های دینی و ملاک های علمی گزینش خوبی صورت نمی گیرد. همچنین بگذریم از اینکه حقوق معلمی در کشور ما جزء کمترین حقوق هاست و خصوصی سازی هم نتوانسته این مشکل را به نحو احسن حل کند. 

جهانی شدن نهاد علم

واژه جهانی شدن در علوم اجتماعی از اوایل دهه 1990 پدیدار شد و در عصر ما به نحو عجیبی رشد پیدا کرده است. تحول شدید اجتماعی باعث شده است که مفهوم جهانی شدن مانند مفهوم نوگرایی در دهه های قبل به موضوع روز دهه 1990تبدیل گردد.( افضلی ، 1380، ص 22). در میانه ی قرن نوزدهم تعاریف وتعابیر مختلفی از جهانی شدن وجود دارد و حتی عده ای معقتدند که جهانی شدن معنا ندارد و اصولا چنین امری ممکن نیست. لذا با وجود متداول بودن اصطلاح «جهانی شدن» یا «جهان سازی»، هنوز تعریف جامعه و مانعی از آن ارائه نشده است.( شیرودی، تیر 1383، ص 109) جهانی شدن به هرحال یک پدیده ای است با ابعاد مختلف سیاسی، ارتباطی و اقتصادی که دانشمندان علوم اجتماعی غرب به آن بسیار توجه کرده و سعی کرده اند، از آن در راستای آرمان های مدرنیته به کار بگیرند. 

 برای نهاد علم می توان این چهار ارکان را در نظر گرفت و اثرات جهانی شدن را از دریچه ی این چهار مقوله فهمید. این چهار رکن و مقوله عبارت اند از 1-مقوله آموزش 2-مقوله پژوهش 3-مقوله دانشگاه 4- مقوله فرهنگی علمی. بعد از احصاء اثرات جهانی شدن به صورت مختصر راهبردهای مواجهه هوشمندانه با آنها نیز تحت همین ارکان بیان می شود.

                                                       

اثرات جهانی شدن بر آموزش

1-جهانی سازی معیار علم

2-عدم محوریت رشد دانشجو

3-تنظمی برنامه درسی با رویکرد جهانی سازی

4-رواج دوره های کوتاه و سریع آموزشی

5-ظهور پدیده آموزش از راه دور

6-کالایی شدن آموزش

راهبرد های مواجهه با اثرات جهانی شدن آموزش

1-افزایش سرمایه گذاری  براساس نقشه جامع علمی کشور

2-گسترش آموزش تفکر و خلاقیت محور

3-ترویج رویکرد آموزشی مساله محور

4-دوری از خصوصی سازی بدون قاعده

5-آموزش اسلام جهانی و نفی جهانی سازی

6-استفاده از ظرفیتهای جهانی شدن برای تقویت و حفظ آموزش استاد شاگردی