تاریخچه آموزش عالی در ایران

لازم است در هر زمان تحلیل دقیق و صحیحى از وضعیت و جایگاه تاریخى آموزش عالى داشته باشیم. این علم و آگاهى به دلیل اینکه براى تعیین نحوه و خط مشى حرکت آتى این بخش ضرورى است، موجب وحدت نظر و تحلیل همگان با دست‏اندرکاران آموزش عالى کشور مى ‏شود. ما براى سهولت، تاریخ آموزش عالى ایران را به سه دوره باستانى، میانى و اخیر یا معاصر تقسیم نموده ‏ایم.

                                        

   بر مبناى اطلاعات در دست، در زمان داریوش، مدرسه پزشکى «سائیسم» جهت تربیت طبیب با  کتابخان ه‏اى معتبر دایر بوده است. مجمع علمى همدان نیز در آن زمان با 100 نفر عالم و دانشمند به فعالیت مشغول بوده است. علاوه بر اینها از فرهنگستان اردشیر نیز در شهر سارد ذکر به میان آمده است. مدارس دوره ساسانى مثل ریواردشیر به انتقال معارف آن عصر و تربیت دانشمند مشغول بوده ‏اند. شاخص ‏ترین سابقه آموزشى موجود و در دسترس در دوران باستانى را مى ‏توان تشکیل و تأسیس مدرسه «جندى شاپور» در شرق محل فعلى شوش توصیف نمود. این مدرسه که 500 سال عمر کرده، پایدارترین مدرسه عالى در تاریخ ایران بوده است.
 
عیب عمده آموزش و پرورش ایران باستان این بود که در انحصار طبقه ‏هاى برجسته و شاهزادگان و اعیان و اشراف قرار داشت و دیگر طبقات که بخش مهم مردمان کشور بودند از نعمت تحصیل و تربیت در آموزشگاه‏ها محروم بودند.
 

نقش آمایش آموزش عالی در سیاستگذاری آموزش عالی

آمایش سرزمین را‌ باید به دیده یکى از فنون توسعه در مراحل نخستین آن نگریست.آمایش سرزمین یا برنامه‌ریزى‌ سرزمینى‌،نوعى برنامه‌ریزى است که به سـرزمین بـه عنوان عاملى اساسى و تـعیین‌کننده در تـأمین اهداف توسعه توجه مى‌کند.به‌طورکلى،مى‌توان گفت آمایش سرزمین با هدف «استفاده معقول از فضا و درک کامل ارزش‌ آن براى عملکرد مؤثر اقتصادى»انجام مى‌گیرد و«تقسیم کار سرزمینى»یکى از جنبه‌هاى مهم آن است.به عبارت دیگـر،آمـایش،نوعى برنامه‌ریزى بلند مدت است که سرزمین را عاملى تعیین‌کننده‌ در‌ تأمین اهداف توسعه مى‌داند.

نقشه توسعه که به کمک آمایش ایجاد مى‌شود نوعى پیش‌نیاز برنامه است.به عبارت دیگر،آمایش،برنامه نیست بـلکه مـقدمه یا یکى از استلزامات بـرنامه‌ است‌.با پذیرش این گزاره،در مرور پیشینه این تحقیق بر رابطه بین برنامه با سیاست‌هاى کلان تاکید شده است.محور مـرور پیشینه،تناسب برنامه توسعه آموزش عالى با سیاست‌هاى‌ کلان‌ است.در هـمین رابـطه،مـدل سیاست‌گذارى که در تناسب بیشترى با مطالعات آمایش قرار داشته باشد مد نظر قرار گرفت.مدل‌ها با عینیت بـخشیدن ‌ ‌بـه وجه نظرى طرح مطالعات‌ را‌ آسان‌ مى‌کنند.از میان مدل‌هاى مختلفى‌ که‌ براى‌ سیاست‌گذارى مـعرفى شـده اسـت،بین مطالعات آمایش و«مدل سیاست‌گذارى عمومى تصمیم‌گیرى»تناسب هدف و کارکرد وجود دارد.در اینجا این مدل به‌ اختصار‌ مـعرفى‌ شده است.

به‌طور عام،سیاست‌گذارى وضع قواعد یا‌ اصول‌ راهنماى تصمیم است.«مدل تـصمیم‌گیرى1»در سیاست‌گذارى،بر پیچیدگى فـرایند تـصمیم‌گیرى در مرحله اخذ سیاست تأکید دارد.این مدل‌،که‌ نخستین‌ بار توسط«آلیسون»در دهۀ 1970 مطرح شد دال بر‌ آن است که هر فرایند مستلزم تصمیم‌گیرى،قصد یافتن راه حلى را دارد که به کمک آن بتوان‌ مشکلى‌ را‌ حل کرد و یا تعامل موثرى را در روابط بـین بازیگران براى‌ تحقق‌ منافع متعادل شده،به وجود آورد. مدل تصمیم‌گیرى آلیسون از سه خرده مدل تشکیل شده‌ است‌:«بازیگر‌ عاقل3»،که به عنوان«بازیگر کلیدى»،نقش‌هایى دارد که به‌طور معمول توسط‌ دولت‌ انجام‌ مى‌شود؛«فرایندهاى سـازمانى4»،که جـایگزینى براى تغافل مجریان از مدل عقلانى تصمیم‌گیرى است؛و«سیاست‌هاى‌ حکومتى‌5»،که‌ براساس تحلیل روابط قدرت،اثرپذیرى تصمیمات از خواست رهبران را تحلیل مى‌کند.«بازیگر‌ کلیدى‌»،تصمیم‌گیرى و اقدامات خود را در یک بستر عقلانى انجام مى‌دهد.در مدل تـصمیم‌گیرى‌،«فـرایند‌ سازمانى‌»و«سیاسهاى حکومتى»،بر چانه‌زنى مدیران و تصمیم‌گیرندگان حکومت در مورد تصمیم نهایى اتخاد شده تمرکز‌ دارد‌.در«فرایند سازمانى»،مجوز اجراى سیاست‌ها،توسط بازیگر کلیدى مبتنى بر ساختار و روندهاى‌ سازمانى‌ صادر‌ مى‌شود.در مـدل،قـابلیت اجراى سیاست برگزیده،براساس ظرفیت و توان اجرایى مستقر در فرایندهاى سازمانى‌ مهر‌ تأیید مى‌خورد.در«سیاست‌هاى حکومتى»،سیاست‌هاى اتخاذ شده توسط بازیگران کلیدی‍7 تحت‌ تأثیر‌ تعاملات‌ پیچیده بین تصمیم‌گیرندگان اصلى، چانه‌زنى‌ها،تـضادها و مـیانجى‌گرى‌ها آنـان در رأس قدرت قرار دارد.در این‌ مدل‌،مـنافع‌،سـوگیرى‌ها،و مـهارت‌هاى تصمیم‌گیرندگان اصلى،بر انتخاب نهایى یک سیاست اثر مى‌گذارد14‌.علاوه‌ بر این مدل تصمیم‌گیرى داراى سه مرحله است:1)تدوین برنامه کارى؛2)تصمیم‌گیرى؛و 3) اجراى تصمیمات و سـیاست‌هاى انـتخاب‌ شـده‌.

مطالعات آمایش تا حد زیادى از این مدل سیاست‌گذارى تأثیر مـى‌پذیرد‌.در‌ مـدل تصمیم‌گیرى،سازمان‌هاى دخیل در تصمیم و اجراى‌ آن‌،در‌ یک ماتریس متعامل با یکدیگر رابطه‌هاى چندگانه‌ برقرار‌ مى‌کنند.در اینجا فرض مى‌شود که عناصر دخـیل در تـصمیم،هـمگى از یک‌ روند‌ عقلانى پیروى مى‌نمایند.تصمیماتى که‌ در‌ هر سازمان‌ گرفته‌ مى‌شود‌،نـهایتا در قالب فرایندهاى سازمانى باهم‌ وحدت‌ پیدا مى‌کنند.در آخرین سطح نیز رهبران،براساس منافعى که تشخیص مى‌دهند‌،سیاست‌ را اعلام مى‌کنند.در جـدول 1 تـطابق‌ مـدل سیاست‌گذارى تصمیم‌گیرى با‌ آمایش‌ آموزش عالى نشان داده شده‌ است‌.

سیاست علم و فناوری » شماره 17 (صفحه 76)

آمایش آموزش عالی-مصاحبه با دکتر احمد معتمدی

رئیس دانشگاه صنعتی امیرکبیر:

آمایش آموزش عالی امکانات را هدفمند می‌کند

دکتر احمد معتمدی، رئیس دانشگاه صنعتی امیرکبیر است. او که در کارنامه کاری خود سابقه معاونت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و همچنین وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات را دارد، در گفتگوی اختصاصی با «نامه شورا» از اهمیت و تاثیر مثبت آمایش آموزش عالی برای دانشگاه‌های بزرگ و مرکزنشین کشور می‌گوید.

در ابتدا سیاست‌ها و اقدامات دانشکده امیرکبیر را در خصوص روند تدوین و اجرای آمایش آموزش عالی بفرمایید.

آمایش آموزش عالی بحثی است که شاید عمدتا در سطح حاکمیت و در وزارت باید طرح شود؛ اینکه دانشگاه‌ها در سطح کشور به چه ترتیبی توزیع شوند و هر دانشگاه چه زمینه و گرایشی را داشته باشد. اینکه چگونه دانشجو بگیرند؛ از منطقه خودش یا از خارج از منطقه. این‌ها مباحثی است که شاید به طور مستقیم به خود دانشگاه خیلی ارتباط پیدا نکند. شورای گسترش آموزش عالی و شورای عالی انقلاب فرهنگی باید تصمیم بگیرند که چگونه آمایش سرزمین در حوزه دانشگاه‌ها و در حوزه تحقیقات باید صورت بگیرد. این مسئله فقط دانشگاه هم محدود نمی‌شود بلکه حتی مجوزهایی که در ارتباط با مراکز تحقیقاتی داده می‌شود را هم می‌تواند شامل شود. بنابراین در این حوزه، دانشگاه خیلی نمی‌تواند نقش داشته باشد. چون وقتی که مثلا یک مجوز به دانشگاه امیرکبیر در تهران داده می‌شود، دیگر حوزه فعالیت آن در تهران است و خیلی نمی‌تواند از این جهت تصمیم‌گیری کند. البته ما در دانشگاه امیرکبیر شرایط خاصی داریم: علاوه بر تهران سه مرکز اقماری نیز داریم. یکی دانشکده کشتی‌سازی ما در بندرعباس است که بیش از 20 سال است قدمت دارد. که به نظر من تصمیم خوبی بوده است. من می‌دانم که رشته کشتی‌سازی خیلی از دانشگاه‌ها، در تهران است. البته دو سه دانشگاه بیشتر این رشته را ندارند. ولی اطلاع دارم که یک گروه در تهران است. به نظر من تصمیم ما بهتر از تصمیم آن دانشگاه است چرا که آمایش سرزمین هم رعایت شده است. یعنی ایجاد یک رشته‌ای مثل کشتی‌سازی، غیر از کنار دریا خطا است.یا باید به دانشگاه‌هایی داده شود که در کنار دریا قرار دارند و یا اگر به دانشگاهی مثل امیرکبیر داده می‌شود که اشکالی هم ندارد، این دانشکده باید به کنار دریا باشد. چون اصلا دانشجو باید با فضای دریا آشنا شود. بندرعباس بهترین نقطه از جهت صنایع دریایی است. فکر می‌کنم 60درصد صنایع دریایی ما در بندرعباس متمرکز است. بزرگترین بندر ما یعنی بندر شهید رجایی در بندرعباس است. خیلی معنادار نیست که ما بیاییم رشته‌های مرتبط با دریا را در تهران یا در شهرهایی که دور از دریا هستند ارائه بدهیم. بنابراین ما این دانشکده را داریم و البته مشکلات و سخت‌هایی هم داریم. سایت اصلی ما در تهران است. اساتید بیشتر تمایل دارند که در تهران باشند. اما بنای ما بر این است که بیش از گذشته سایت بندرعباس را تقویت کنیم و اساتید را تشویق کنیم که عمدتا دوره‌ها را در بندرعباس تشکیل دهند. یک سایت هم در پردیس ماهشهر داریم. در واقع پردیس بندرعباس و پردیس ماهشهر را داریم. آن هم با کمک پتروشیمی درست شد و رشته‌های مرتبط با پتروشیمی را در آنجا داریم. حدود 10 سال قدمت این پردیس است. به نظر من این هم تصمیم درستی بوده است. بنابراین برای ارائه بهتر این قبیل رشته‌ها داریم تجدید مأموریت و تجدید ساختار می‌کنیم و به نظر می‌رسد که بعد از 7،8،10 سال به یک بازنگری احتیاج داشته باشد. یک زمانی نیاز آموزشی صنعت پتروشیمی خیلی زیاد بود و با هدف تامین این نیاز برنامه‌های آموزشی شروع شده است اما حالا باید تغییراتی بدهیم و به بحث R&D و خدمات علمی بیشتر بپردازیم. تا آنجایی که من می‌دانم حدود 60درصد از صنایع پتروشیمی ما در ماهشهر است. بنابراین این هم به نظر من یک اقدام خوبی است. یک پردیس هم در گرمسار داریم که نزدیک تهران است و مأموریت خاصی ندارد. بنابراین در این فکر هستیم که مأموریت خاصی برای پردیس تعریف شود. چون اگر قرار باشد آن کارهایی که در تهران انجام می‌شد عینا در یک سایت دیگر باشد خیلی از دید ما معنادار نیست و باید واحدهای علمی مأموریت‌گرا باشند. به یک کار جدید هم داریم فکر می‌کنیم که به نظرم خوب است وزارت علوم و دانشگاه‌ها روی آن فکر کنند؛ آن هم بحث بین‌المللی کردن دانشگاه است. سایت اصلی و پردیس بین‌الملل ما در تهران است. اشکال هم ندارد و خوب است. اما داریم روی این کار می‌کنیم که اگر بخواهیم دانشجوی خارجی جذب کنیم شاید پردیس‌هایی در مناطق آزاد مرزی یا کنار مرزها داشته باشیم. این کار شاید در برخی از نقاط برای ما مزیت داشته باشد. به عنوان مثال در حوزه خلیج فارس داریم کار می‌کنیم که اگر در یکی از مناطق آزاد مثل کیش و قشم پردیس داشته باشیم به نظر می‌رسد که مزیت‌هایی به همراه دارد چرا که برای افرادی که از خارج از کشور می‌آیند ارزان می‌تواند باشد و رفت و آمد آنها می‌تواند با توجه به تسهیلات ویزایی که هست راحت‌تر باشد. البته باید مدل خاصی برای آن طراحی شود و با مدل‌های سنتی این موضوع امکان‌پذیر نیست. بنابراین اگر از دید یک دانشگاه نگاه کنیم باید بگوییم که یا رشته‌های خاصی مثل رشته‌های دریایی را ایجاد نکند یا اگر ایجاد می‌کند می‌تواند در خارج از سایت اصلی خودش باشد یا مثلا اگر دانشگاهی رشته کشاورزی دارد شاید اگر در وسط شهر نباشد خیلی بهتر است. مثلا دانشگاه تهران در کرج دارد کار درستی می‌کند. چون در موقعی که دانشکده کشاورزی کرج درست شده، کرج عمدتا به کشاورزی می‌پرداخته است. یادم است که رشته کشاورزی دانشگاه اهواز در ملاثانی بود که فاصله داشت و طرف‌های دزفول بود و تازه آن هم مستقل شده است. بنابراین اگر از دید دانشگاه نگاه کنیم خوب است رشته‌هایشان الزاما در سایت اصلی آنها نباشد و حداقل یک توزیع در استان خودشان داشته باشند یا مثل ما در مناطقی با توجه به رشته باشند.

اما اگر از دید وزارت علوم نگاه کنیم که آمایش سرزمین فرق دارد؛ مجوز دانشگاهی که داده می‌شود باید متناسب با شرایط منطقه باشد. به عنوان مثال اگر دانشگاه هرمزگان درست می‌شود باید سعی کند بیشتر روی علوم دریایی متمرکز شود. یا در درجه اول نیازهای استان مد نظر قرار بگیرد. البته دانشگاه‌های بزرگ و قدیمی‌ای مانند دانشگاه شیراز یا مشهد یا تبریز و اصفهان داریم که این‌ها می‌توانند نقش ملی هم داشته باشند. وضعیت دانشگاه‌هایی که در تهران هستند فرق می‌کند. همه تقریبا یک نقش ملی دارند چون در پایتخت هستند و شاید تهران را باید استثنا کرد.

یعنی نیازی به بازنگری و آمایش در دانشگاه‌های اصلی که در تهران هستند وجود ندارد؟

آمایش آموزش عالی(مصاحبه با دکتر مهدی زاهدی)

رییس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس:

باید بازنگری اساسی در آموزش عالی کشورمان داشته باشیم

دکتر محمدمهدی زاهدی؛ وزیر اسبق علوم، تحقیقات و فناوری و رییس کنونی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس است. با این عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی پیرامون نقش نهادهای تصمیم‌ساز و تصمیم‌گیر آموزش عالی کشور در آمایش آموزش عالی کشور به گفتگو نشستیم.

به عنوان کسی که سابقه وزارت علوم را در کارنامه دارید و هم‌اینک در راس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس هستید، از لزوم آمایش آموزش عالی در کشور بگویید؟

در ضرورت این کار بایستی عوامل مختلفی را در نظر بگیریم که برخی از این عوامل را خدمت شما عرض می‌کنم. اگر با دقت زیاد وضعیت فعلی آموزش عالی کشور را بررسی کنیم، متوجه می‌شویم که در بخش‌هایی، این سیستم ناکارآمد است ازجمله خیل عظیم فارغ التحصیلان بیکار، خود نشانی از یک معضل است. قبول داریم که تعداد زیاد دانشجو یکی از شاخص‌های پیشرفت و توسعه کشور است اما وقتی که این فارغ التحصیلان بیکار می‌مانند، یقینا عکس این کارکد عمل خواهد کرد. شاید یکی از دلایل اساسی این معضا آن باشد که آموزش عالی ما، مهارت‌محور نیست. ما به جنبه‌های نظری بها می‌دهیم اما به جنبه‌های مهارتی بهای کمی می‌دهیم.

یکی دیگر از اشکالات این است که در اقصا نقاط کشور واحدهای آموزش عالی به صورت دانشگاه‌های دولتی، غیرانتفاعی، آزاد اسلامی و پیام نور ایجاد شده است. ملاحظه می‌کنیم که حتی در واحدهای دانشگاهی یک شهر دورافتاده و کم‌جمعیت، غالبا در حوزه علوم انسانی، پذیرش دانشجو و فارغ التحصیل دارند. به نظر من کشور نیازی به این همه فارغ التحصیل ندارد. بنابراین دومین اشکالی که می‌توانیم به آموزش عالی کشورمان وارد کنیم این است که توسعه آموزش عالی براساس نیازهای کشور صورت نگرفته است.

موضوع بعدی این است که ممکن است که به نیاز توجه کرده‌ایم اما میزان نیاز را در نظر نگرفته‌ایم. به عنوان مثال برخی رشته‌های علوم پایه، مثل رشته ریاضی -که خودم هم در این رشته هستم و به کس دیگری جسارت نشود- و همین‌طور در حوزه علوم انسانی، برخی رشته‌ها هستند که ما بیش از آن که کشورمان نیاز داشته باشد، دانشجو می‌پذیریم. در حالی که زمینه‌های جدیدتری در کشور وجود دارد که ما باید در آنجا سرمایه‌گذاری کنیم. بیاییم نیاز 5 یا 10 سال آینده‌مان را نگاه کنیم و بر اساس آن نیرو تربیت کنیم.

یکی دیگر از اشکالات آموزش عالی ما این است که خودش را با صنعت وفق نداده است. ارتباط آموزش عالی و صنعت خیلی کم است.

فکر می‌کنم 20 سال است که این صحبت وجود دارد که آموزش عالی باید با صنعت ارتباط داشته باشد، اما محقق نمی‌شود.

بله همین‌طور است.

یکی دیگر از اشکالات این است که توسعه آموزش عالی با توجه به توانمندی‌ها، امکانات، استعدادهای خدادادی و منابع انسانی مناطق صورت نگرفته است. فرض کنید استان کرمان، استانی است که از نظر معدن به بهشت خاورمیانه معروف است. استانی است که در جنوب آن همیشه میوه است، اکثر میوه‌های روز در زمستان از منطقه جیرفت و کهنوج و مناطق جنوب استان کرمان می‌آید. پس این استانی است که بزرگترین باغات مرکبات، باغات خرما، باغات گردو را دارد و صدها گونه گیاهان دارویی در این استان رشد می‌کنند. ما باید توسعه آموزش عالی این استان را به گونه‌ای برنامه‌ریزی کنیم که بتوانیم از این امکانات خدادادی که در آن وجود دارد بهره بگیریم. یعنی با نگاهی علمی به معدن توجه ویژه کنیم، به گیاهان دارویی نگاه ویژه داشته باشیم، به کشاورزی و باغداری حتما نگاه ویژه داشته باشیم. لزومی ندارد که در گوشه گوشه این استان رشته‌های تاریخ یا ادبیات فارسی یا حتی همان رشته ریاضی را داشته باشیم. بنابراین ما در توسعه آموزش عالی‌مان، موضوع توانمندی‌های بالقوه و بالفعل، چه خدادادی و منابع طبیعی و چه منابع انسانی را باید لحاظ کنیم.

بنابراین با توجه به این مواردی که خدمت شما عرض کردم ملاحظه می‌کنیم که آموزش عالی ما دچار کاستی‌هایی است. برای اینکه ما بتوانیم این کاستی‌ها را برطرف کنیم و بتوانیم پاسخگوی آن نقطه‌ای باشیم که چشم‌انداز تعریف کرده است و بعد هم انشاالله به مرجعیت علمی برسیم، حتما باید یک بازنگری اساسی در آموزش عالی کشورمان داشته باشیم. مقدمه این بازنگری این است که ما بیاییم و آمایش سرزمینی را در حوزه آموزش عالی کشور انجام بدهیم و بر آن اساس بتوانیم مسیر آینده در آموزش عالی کشور را رقم بزنیم.

برخی از دست‌اندرکاران سابق و فعلی سیستم آموزش عالی معتقدند که وظیفه آموزش عالی تربیت دانشجو است و اشتغال‌آفرینی وظیفه جای دیگر است. نظر شما در مورد این نگاه چیست؟

یک بخش آن حرف درست است یعنی آموزش عالی، وظیفه تربیت دانشجو را دارد اما اگر آموزش عالی خودش را از نیازهای کشور جدا کند پس برای چه می‌خواهد فارغ التحصیل داشته باشد؟ باید این فارغ التحصیلان که عمر و جوانی خودشان را در دانشگاه گذاشته‌اند، با آن تخصصی که آموخته‌اند هم کارآفرینی و اشتغال‌زایی ایجاد کنند و هم بتوانند پاسخی به نیاز کشور بدهند. اینکه ما فارغ التحصیلانی داشته باشیم که اصلا نتوانند نیاز کشور را برآورده کنند، کدامیک از نیازهای کشور را برآورده می‌کند؟ آیا می‌توانیم بگوییم برای نیازهایمان نیروی متخصص از خارج از کشور بیاوریم؟ بنابراین ما باید احساس مسئولیت نسبت به نیازهای کشورمان داشته باشیم.

آمایش آموزش عالی در تحقق اهداف اسناد بالادستی مثل نقشه جامع علمی کشور، چه تاثیری می‌تواند داشته باشد؟

اگر به نقشه جامع علمی کشور نگاه کنیم، می‌بینی م که برخی از اهدافی که در آنجا آمده است، کمی شده است. مثلا اینکه در 1404 نسبت استاد به دانشجو چقدر باید بشود، اگر مراتب علمی را در نظر بگیریم نسبت آنهایی که استادتمام هستند، استادیار هستند یا دانشیار هستند چه میزان باید باشد، تعداد مقالات پراستناد چقدر باید باشد، همین‌طور تعداد ثبت اختراعات و خیلی از شاخص‌های دیگر که الان نمی‌خواهم از همه آنها نام ببرم. مسئولیت سنگین رساندن کشور به آن نقاط بر دوش وزارت علوم و دانشگاه‌ها است. یعنی اگر ما نتوانیم آموزش عالی را آن طور که باید و شاید، اصلاح بکنیم، حتما تاثیرگذاری جدی و منفی خواهد داشت و موجب خواهد شد که نتوانیم به سر منزل مقصود چه در سند چشم‌انداز و چه در مرجعیت علمی برسیم.

موضوع آمایش آموزش عالی در سند سیاست‌های کلی ابلاغی مقام معطم رهبری هم آمده است. به نظر شما  به عنوان عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، در این زمینه شورای عالی انقلاب فرهنگی چه کارهایی می‌تواند بکند و چه کارهایی کرده است؟

ستاد راهبری نقشه جامع علمی کشور پیگیری‌های خوبی در حوزه‌های مختلف دارد. از این بابت من از دبیر محترم شورا و از آقای دکتر کبگانیان که مسئولیت پیگیری مصوبات ستاد را برعهده دارند، تشکر می‌کنم. خوشبختانه کارهای مطالعاتی خوبی انجام شده است اما هنوز لازم است که وزارت علوم و دانشگاه آزاد اسلامی، اطلاعات به روزتری به ما بدهند که انشالله ما جمع‌بندی را در ستاد راهبری نقشه جامع علمی کشور داشته باشیم و آن جمع‌بندی به شورای عالی انقلاب فرهنگی بیاید.

سیاست‌های کلی علم و فناوری (نظام آموزش عالی، تحقیقات و فناوری) 29 /06 /1393

بسم‌ الله‌ الرحمن ‌الرحیم

سیاست‌های کلی علم و فناوری (نظام آموزش عالی، تحقیقات و فناوری)

ابلاغی 29 /06 /1393

۱- جهاد مستمر علمی با هدف کسب مرجعیت علمی و فناوری در جهان با تأکید بر:
۱-۱- تولید علم و توسعه نوآوری و نظریه پردازی.
۲-۱- ارتقاء جایگاه جهانی کشور در علم و فناوری و تبدیل ایران به قطب علمی و فناوری جهان اسلام.
۳-۱- توسعه علوم پایه و تحقیقات بنیادی.
۴-۱- تحول و ارتقاء علوم انسانی بویژه تعمیق شناخت معارف دینی و مبانی انقلاب اسلامی با: تقویت جایگاه و منزلت این علوم، جذب افراد مستعد و با انگیزه، اصلاح و بازنگری در متون، برنامه‌ها و روش‌های آموزشی و ارتقاء کمی و کیفی مراکز و فعالیت‌های پژوهشی مربوط.
۵-۱- دستیابی به علوم و فناوری‌های پیشرفته با سیاستگذاری و برنامه ریزی ویژه.
۲- بهینه سازی عملکرد و ساختار نظام آموزشی و تحقیقاتی کشور به منظور دستیابی به اهداف سند چشم‌انداز و شکوفایی علمی با تأ‌کید بر:
۱-۲- مدیریت دانش و پژوهش و انسجام بخشی در سیاستگذاری، برنامه ریزی و نظارت راهبردی در حوزه علم و فناوری و ارتقاء مستمر شاخص‌ها و روزآمدسازی نقشه جامع علمی کشور با توجه به تحولات علمی و فنی در منطقه و جهان.
۲-۲- اصلاح نظام پذیرش دانشجو و توجه ویژه به استعداد و علاقمندی دانشجویان در انتخاب رشته تحصیلی و افزایش ورود دانشجویان به دوره‌های تحصیلات تکمیلی.
۳-۲- ساماندهی و تقویت نظام های نظارت، ارزیابی، اعتبارسنجی و رتبه بندی در حوزه‌های علم و فناوری.
۴-۲- ساماندهی نظام ملی آمار و اطلاعات علمی، پژوهشی و فناوری جامع و کارآمد.
۵-۲- حمایت از تأسیس و توسعه شهرک ها و پارک‌های علم و فناوری.
۶-۲- توزیع عادلانه فرصت‌ها و امکانات تحصیل و تحقیق در آموزش عالی در سراسر کشور.
۷-۲- شناسایی نخبگان، پرورش استعدادهای درخشان و حفظ و جذب سرمایه‌های انسانی.
۸-۲- افزایش بودجه تحقیق و پژوهش به حداقل ۴% تولید ناخالص داخلی تا پایان سال ۱۴۰۴ با تأکید بر مصرف بهینه منابع و ارتقاء بهره‌وری.
۳- حاکمیت مبانی، ارزش‌ها، اخلاق و موازین اسلامی در نظام آموزش عالی، تحقیقات و فناوری و تحقق دانشگاه اسلامی با تأکید بر:
۱-۳- اهتمام به نظام تعلیم و تربیت اسلامی و اصل پرورش در کنار آموزش و پژوهش و ارتقاء سلامت روحی و معنوی دانش پژوهان و آگاهی‌ها و نشاط سیاسی آنان.
۲-۳- تربیت اساتید و دانشجویان مؤمن به اسلام، برخوردار از مکارم اخلاقی، عامل به احکام اسلامی، متعهد به انقلاب اسلامی و علاقمند به اعتلای کشور.
۳-۳- حفظ موازین اسلامی و ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی در استفاده از علم و فناوری.
۴- تقویت عزم ملی و افزایش درک اجتماعی نسبت به اهمیت توسعه علم و فناوری:
۱-۴- تقویت و گسترش گفتمان تولید علم و جنبش نرم‌افزاری در کشور.
۲-۴- ارتقاء روحیه نشاط، امید، خودباوری، نوآوری نظام‌مند، شجاعت علمی و کار جمعی و وجدان کاری.
۳-۴- تشکیل کرسی‌های نظریه پردازی و تقویت فرهنگ کسب و کار دانش‌بنیان و تبادل آراء و تضارب افکار، آزاداندیشی علمی.
۴-۴- ارتقاء منزلت و بهبود معیشت استادان، محققان و دانش‌پژوهان و اشتغال دانش آموختگان.
۵-۴- احیاء تاریخ علمی و فرهنگی مسلمانان و ایران و الگوسازی از مفاخر و چهره‌های موفق عرصه علم و فناوری.
۶-۴- گسترش حمایت‌های هدفمند مادی و معنوی از نخبگان و نوآوران و فعالیت‌های عرصه علم و فناوری.
۵- ایجاد تحول در ارتباط میان نظام آموزش عالی، تحقیقات و فناوری با سایر بخش‌ها با تأکید بر:
۱-۵- افزایش سهم علم و فناوری در اقتصاد و درآمد ملی، ازدیاد توان ملی و ارتقاء کارآمدی.
۲-۵- حمایت مادی و معنوی از فرآیند تبدیل ایده به محصول و افزایش سهم تولید محصولات و خدمات مبتنی بر دانش پیشرفته و فناوری داخلی در تولید ناخالص داخلی با هدف دستیابی به سهم ۵۰ درصد.
۳-۵- تحکیم و تعمیق پیوند حوزه و دانشگاه و تقویت همکاری‌های مستمر راهبردی.
۴-۵- تنظیم رابطه متقابل تحصیل با اشتغال و متناسب سازی سطوح و رشته‌های تحصیلی با نقشه جامع علمی کشور و نیازهای تولید و اشتغال.
۵-۵- تعیین اولویت‌ها در آموزش و پژوهش با توجه به مزیت‌ها، ظرفیت‌ها و نیازهای کشور و الزامات نیل به جایگاه اول علمی و فناوری در منطقه.
۶-۵- حمایت از مالکیت فکری و معنوی و تکمیل زیرساخت‌ها و قوانین و مقررات مربوط.
۷-۵- افزایش نقش و مشارکت بخش‌های غیردولتی در حوزه علم و فناوری و ارتقاء سهم وقف و امور خیریه در این حوزه.
۸-۵- توسعه و تقویت شبکه‌های ارتباطات ملی و فراملی میان دانشگاه‌ها، مراکز علمی، دانشمندان و پژوهشگران و بنگاه‌های توسعه فناوری و نوآوری داخلی و خارجی و گسترش همکاری‌ها در سطوح دولتی و نهادهای مردمی با اولویت کشورهای اسلامی.
۶– گسترش همکاری و تعامل فعال، سازنده و الهام بخش در حوزه علم و فناوری با سایر کشورها و مراکز علمی و فنی معتبر منطقه‌ای و جهانی بویژه جهان اسلام همراه با تحکیم استقلال کشور، با تأکید بر:
۱-۶- توسعه صنایع و خدمات مبتنی بر علوم و فناوری‌های جدید و حمایت از تولید و صادرات محصولات دانش بنیان و متکی بر فناوری‌های بومی بویژه در حوزه های دارای مزیت و ظرفیت، با اصلاح امر واردات و صادرات کشور.
۲-۶- اهتمام بر انتقال فناوری و کسب دانش طراحی و ساخت برای تولید محصولات در داخل کشور با استفاده از ظرفیت‌ بازار ملی در مصرف کالاهای وارداتی.
۳-۶- استفاده از ظرفیت‌های علمی و فنی ایرانیان مقیم خارج و جذب متخصصان و محققان برجسته سایر کشورها بویژه کشورهای اسلامی حسب نیاز.
۴-۶- تبدیل ایران به مرکز ثبت مقالات علمی و جذب نتایج پژوهش‌های محققان، نخبگان علمی و نوآوران سایر کشورها بویژه جهان اسلام.

تامین مالی دانشگاه های ایران

معضــل تامیــن مالــی دانشــگاه های ایــران همــواره یکــی از کلیدیتریــن مســائل رایــج در نظــام آمــوزش عالــی کشــور بــه شـمار مـیرود. کسـری بودجـه دانشـگاهها و گالیـه از ایـن اوضـاع نیـز بـه نطـق ثابـت روسـای دانشـگاهها و مسـئولین وزارت علـوم در مواجهـه بـا رسـانه ها تبدیـل شـده اسـت.  لـذا امـروزه بایـد از مسـئولین وزارت علــوم پرســید بــرای رفــع ایــن معضــل چــه برنامــهای تــدارک دیده انــد؟ 

مســئولین آمــوزش عالــی کشــور بــرای حــل ایــن معضــل ســاده ترین راهکار یعنــی«خصوصی ســازی دانشــگاه ها»را انتخــاب کرده انــد. راهکاری کـه مهمتریـن بخـش آن در دریافت شـهریه از دانشـجویان، حمایـت از سیاسـت های دانشـگاه آزاد و حـذف کلمـه غیرانتفاعـی از مؤسسـات خصوصـی خلاصه می شـود. برخــی نیــز نــگاه متفاوتــی بــه ایــن قضیــه دارنــد. 

زاهــدی، رئیــس کمیسـیون آمـوزش مجلـس اعتقـاد دارد وظیفـه دولـت تامیـن تمـام بودجـه دانشـگاه ها نیسـت و مراکـز آمـوزش عالـی کشـور بایـد بـا توجه بـه بسـترهای قانونـی، در راسـتای کسـب درآمـد تـلاش کننـد. همسـو بــا ایــن رویکــرد، ســتاری، معــاون علمــی رئیس جمهــور نیــز تغییــر مــدل اقتصــادی دانشــگاهها را ضــروری می دانــد. وی نیــز معتقــد اسـت درصـد قابل توجهـی از درآمـد دانشـگاهها بایـد از محـل فـروش فنـاوری، صنعـت و دانـش باشـد. جالب اسـت که سـالیان اخیر در ایران بیشـترین درآمد یک دانشـگاه دولتـی از قراردادهـای پژوهشـی و صنعتـی بیـش از 50 میلیـارد تومـان در ســال نبــود کــه بــه دانشــگاه تهــران مربــوط می شــود. رقمــی کــه بـرای سـایر دانشـگاههای کشـور بسـیار ناچیزتـر اسـت. بــه عنــوان نمونــه دانشــگاه اســتنفورد کــه در رتبه بنــدی تایمــز در جایـگاه دوم قـرار گرفتـه اسـت، بـا بهره منـدی از کمـک 200 میلیـون دلاری دولـت آمریـکا، سـالانه 4 میلیـارد دلار درآمـد دارد. از مقایسـه ارقـام مذکـور بـا بودجـه دولتـی 600 میلیـارد تومانـی دانشـگاه تهـران و درآمـد 50 میلیـارد تومانـی آن میتـوان دریافـت کـه نحـوه تأمیـن مالــی متفــاوت دانشــگاه های جهــان چــه تأثیــری بــر درآمــد آنهــا داشــته اســت. 

بودجــه دانشــگاههای برتــر جهــان از طریــق 5 منبــع بودجــه عمومــی، فــروش خدمــات آموزشــی و پژوهشــی، شــهریه دانشـجویی، کمکهـای مردمـی )موقوفـات( و کمکهـای خارجـی تأمیــن میشــود. ایــن ســازوکار طــوری طراحــی شــده اســت کــه ا گــر دانشـگاه در یکـی از زمینههـا بـا مشـکل مواجـه شـود بـا فعالسـازی دیگـر زمینههـا، کسـری بودجـه خـود را جبـران خواهـد کـرد. بــه عقیــده برخــی کارشناســان تنهــا راه کارآمــد کــردن نظــام فعلــی آمــوزش عالــی و برونرفــت از منجــاب کســری بودجــه در اتخــاذ رویکـرد عـدم وابسـتگی مالـی دانشـگاه بـه دولـت نهفتـه اسـت و نـه خصوصیســازی و دریافــت شــهریه از همــه دانشــجویان. منبع

طرح تحول در برنامه ریزی آموزشی حوزه های علمیه - رهبر معظم انقلاب

رهبر انقلاب اسلامی:

تدوین طرح تحول وتشکیل مرکز مطالعات راهبردی درحوزه علمیه ضروری است

شناسهٔ خبر: 3784952 - یکشنبه ۱۱ مهر ۱۳۹۵ - ۱۳:۱۲

سیاست > رهبری و سران قوا

رهبر انقلاب اسلامی تاکید کردند: باید یک «مرکز مطالعات راهبردی» متشکل از نخبگان و فرزانگان هوشمند حوزوی تشکیل و برنامه تحول و دیگر برنامه های راهبردی حوزه، در این مرکز تدوین شوند.

به گزارش خبرگزاری مهر، حضرت آیت الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی صبح امروز (یکشنبه) در دیدار اعضای شورایعالی حوزه‌های علمیه، حوزه علمیه را از حکومت اسلامی انفکاک ناپذیر دانستند و با تأکید بر نیازمندی حکومت اسلامی به حوزه علمیه «پر مغز و صاحب علم و پویا و نوآور و آشنا با نیازهای روز» به منظور امتداد معارف و احکام اسلامی در ابعاد مختلف زندگی و اعماق جامعه گفتند: یکی از نیازهای مهم حوزه علمیه در شرایط کنونی، «تدوین طرح تحول» در حوزه و برنامه ریزی بلندمدت، دقیق و زمان بندی شده براساس این طرح تحول و اهداف مورد نظر است.

ایشان با تأکید بر اینکه برنامه ریزیهای حوزه علمیه در بخش های مختلف بویژه دانش آموختگی و دانشوری، اجرایی و عرصه حکومت باید با هدف پشتیبانی و تغذیه ارتباط با حکومت اسلامی باشد، افزودند: حوزه علمیه پشتوانه اقامه حکم اسلامی است، بنابراین اگر حکومت اسلامی، حکم اسلامی را بخوبی اجرا کند، حوزه علمیه باید با تمام وجود از آن حمایت کند و اگر دچار اشتباه می شود، تذکر دهد.

رهبر انقلاب اسلامی، «برنامه بلندمدت» برای حوزه علمیه را بسیار ضروری برشمردند و خاطرنشان کردند: دراین برنامه ریزی باید اهداف کاملاً مشخص و قابل دستیابی و دارای زمان بندی باشند بگونه ای که برنامه قابل سنجش کمی و همچنین قابل انعطاف باشد.

حضرت آیت الله خامنه ای با تأکید بر اینکه برنامه بلندمدت حوزه باید مبتنی بر یک «طرح تحول حوزه» باشد، افزودند: باید یک «مرکز مطالعات راهبردی» متشکل از نخبگان و فرزانگان هوشمند حوزوی تشکیل و برنامه تحول و دیگر برنامه های راهبردی حوزه، در این مرکز تدوین شوند.

ایشان در پایان سخنان خود، چند توصیه را بیان کردند و گفتند: پرهیز از دیوان سالاری های شبه دولتی، نشست و برخاست مدیران حوزه با طلبه ها، ایجاد فضای انس با قرآن، در میان طلاب، شناسایی استعدادهای برتر، ترویج مطالعه بویژه در زمینه سیرِ تاریخِ علوم حوزه و تفسیر، تربیت مبلغ های قلمی، سخنور و مبلغ فضای مجازی از جمله نکاتی است که باید در حوزه های علمیه توجه ویژه ای به آنها شود.

پیش از بیانات رهبر انقلاب اسلامی، آیت‌الله استادی دبیر شورای عالی حوزه‌های علمیه گزارشی از برنامه‌ها و فعالیت‌های این شورا و مشکلات پیش روی آن بیان کرد.

همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین اعرافی مدیر حوزه‌های علمیه مهمترین اقدامات انجام گرفته طی سال‌های اخیر در بخش‌های مختلف حوزه‌های علمیه را تشریح کرد.

همایش ملی نظام آموزش عالی و اقتصاد مقاومتی

همایش ملی نظام آموزش عالی و اقتصاد مقاومتی، اسفند ۹۵

بازدید از این همایش: 187 بازدید

سطح برگزاری: ملی

اطلاعات برگزاری همایش

برگزار کننده: دانشگاه علم و فرهنگ - جهاد دانشگاهی

مکان برگزاری: تهران -  دانشگاه علم و فرهنگ

امکان ارسال مقاله: بله

حوزه های تحت پوشش:   اقتصاد، حسابداری  •  علوم تربیتی و آموزشی

تاریخ های مهم

تاریخ برگزاری: 4 و 5 اسفند 1395

آخرین مهلت ارسال چکیده مقالات: 1 آذر 95

اعلام نتایج داوری چکیده مقالات:  15 آذر 95

آخرین مهلت ارسال اصل مقالات: 15 دی 95

اعلام نتایج داوری اصل مقالات:  1 بهمن 95

اطلاعات تماس

دبیر علمی کنفرانس: دکتر گلدسته

دبیر اجرایی کنفرانس: آقای نورخواه

تلفن تماس با دبیرخانه: 44238171-021 داخلی 243

وب سایت همایش: erpahe.usc.ac.ir

ایمیل: [e-mail]

محورهای همایش

• تبیین مبانی و چارچوب نظری اقتصاد مقاومتی
• ویژگی های آموزش عالی در اقتصاد مقاومتی
• نقش آموزش عالی در شکل گیری اقتصاد مقاومتی
• نقش سیاست گذاری، مدیریت و برنامه ریزی آموزش عالی در اقتصاد مقاومتی
• نقش ارتقای بهره وری و کیفیت آموزش عالی در اقتصاد مقاومتی